Seksuele gezondheidsverschillen in Nederland verkleinen

Nederlands

In dit mixed-methods onderzoek zijn faciliterende en belemmerende factoren voor de zorg en ondersteuning op het gebied van seksuele gezondheid voor doelgroepen met een risico op een seksuele gezondheidsachterstand in kaart gebracht.

Aandacht voor seksuele gezondheid in de scholing van zorgprofessionals, samenwerking tussen professionals en met mensen uit de doelgroep, outreachend werken, en vergoeding van kosten voor seksuele gezondheidszorg zijn belangrijke aandachtspunten om seksuele gezondheidsverschillen te verkleinen.

English

In this mixed-methods study, facilitating and hindering factors for care and support regarding sexual health for target groups at risk of sexual health disparities have been identified.

Attention to sexual health in the training of healthcare professionals, collaboration between professionals and people from the target group, outreach work, and reimbursement of costs for sexual healthcare are essential focus areas in reducing sexual health disparities.

In opdracht van het ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport deed de Universiteit Maastricht van april tot december 2024 onderzoek naar de zorg en ondersteuning op het gebied van seksuele gezondheid (preventief en curatief) voor groepen met een risico op een seksuele gezondheidsachterstand. Verschillende complementaire onderzoeksmethoden (systematisch literatuuronderzoek, vragenlijstonderzoek, individuele interviews en groepsgesprekken) zijn gebruikt om de literatuur en de inzichten van (zorg)professionals, personen uit doelgroepen en beleidsmedewerkers over dit thema in kaart te brengen.

Definitie, doelgroepen en vergelijking met andere gezondheidsdomeinen

Volgens de in dit onderzoek ontwikkelde definitie van een seksuele gezondheidachterstand is er sprake van een seksuele gezondheidsachterstand wanneer: ‘Het fysieke, emotionele, mentale en/of sociale welzijn in relatie tot seksualiteit dusdanig laag is, dat dit het algemene welzijn van de persoon zelf negatief beïnvloedt en/of schadelijk is voor anderen.’[1]

Groepen die risico lopen op een seksuele gezondheidsachterstand zijn: mensen met een migratieachtergrond, mensen met een praktisch opleidingsniveau, mensen die moeite hebben met lezen en schrijven, mensen met een (licht) verstandelijke beperking, mensen met een lichamelijke beperking of een chronische aandoening of ziekte, LHBTQI+ mensen, mensen die van weinig geld moeten rondkomen, jongeren in jeugdzorg, en mensen die sekswerk doen. Veel personen behoren tot meerdere van deze groepen (intersectionaliteit) en dit kan leiden tot extra kwetsbaarheden met betrekking tot seksuele gezondheid.

Voornamelijk mensen die ook behoren tot groepen die reeds risico lopen op algemene, mentale, en fysieke gezondheidsachterstanden, zoals mensen met een migratieachtergrond, mensen met een praktisch opleidingsniveau en mensen die van weinig geld moeten rondkomen, zijn extra kwetsbaar voor een seksuele gezondheidsachterstand. De achterstanden hebben vaak ook dezelfde achterliggende oorzaken, zoals armoede, stress of onvoldoende gezondheidsvaardigheden. Ook beïnvloeden en versterken de fysieke en mentale gezondheidsachterstanden de gezondheidsachterstanden voor seksuele gezondheid. Echter, (zorg)professionals hebben niet altijd zicht op alle gezondheidsdomeinen en de achterliggende oorzaken van achterstanden bij hun patiënt of cliënt.

Voornamelijk de groepen die intersecties laten zien met een praktisch opleidingsniveau, een migratieachtergrond en/of die van weinig geld moeten rondkomen worden onvoldoende bereikt met zorg en ondersteuning op het gebied van seksuele gezondheid. Daarnaast geven (zorg)professionals aan dat zij te weinig zicht hebben op de mate waarin mensen die moeite hebben met lezen en schrijven en mensen met een lichamelijke beperking of een chronische aandoening of ziekte worden bereikt door zorg en ondesteuning.

Aansluiting zorg en ondersteuning op behoeften van doelgroepen

De resultaten van de gesprekken met (zorg)professionals en personen uit doelgroepen geven aan dat veel bestaande zorg- en ondersteuningsinitiatieven onvoldoende aansluiten bij de behoeften van de groepen die een risico lopen op een seksuele gezondheidsachterstand.

De zorg en ondersteuning is onvoldoende toegankelijk, en wordt regelmatig als niet passend of negatief ervaren. Als voorbeelden worden genoemd dat er onvoldoende duidelijke informatie beschikbaar is over waar mensen terecht kunnen voor zorg en ondersteuning, dat het voor sommige doelgroepen ingewikkeld is een afspraak te maken of contact op te nemen met (zorg)professionals, dat de locaties voor zorg en ondersteuning soms te ver weg zijn, en dat de kosten voor sommige vormen van zorg en ondersteuning een drempel vormen voor de toegang tot zorg.

Veel (zorg)professionals (waaronder de huisarts) bespreken seksuele gezondheid niet, of onvoldoende, of met een door de patiënt negatief ervaren bejegening, en verwijzen onvoldoende (warm) door. Voor sommige vormen van zorg en ondersteuning, zoals testen op soa’s bij de GGD’en, is er meer vraag dan aanbod, waardoor mensen geen zorg kunnen krijgen of er lang op moeten wachten. Veel zorg- en ondersteuningsinitiatieven zijn ook onvoldoende cultuursensitief hetgeen de bovengenoemde knelpunten van nog groter belang maakt voor mensen met een migratieachtergrond.

Ook mensen uit de geïnterviewde doelgroepen geven aan behoefte te hebben aan meer laagdrempelige, betaalbare (of gratis) passende zorg en ondersteuning, en duidelijkere (online) informatie over waar men zorg en ondersteuning kan krijgen en wat de eventuele kosten hiervan zijn. Echter, voor mensen die van weinig geld moeten rondkomen, heeft seksuele gezondheid en zorg en ondersteuning vaak geen prioriteit omdat er meer urgente problemen spelen zoals geldzorgen. In dit geval is het ook van belang dat zorg en ondersteuning zo laagdempelig mogelijk moet worden aangeboden, zowel met betrekking tot de fysieke als tot de financiële toegankelijkheid. Daarnaast komt uit de resultaten van dit onderzoek naar voren dat behoeften voor waar en door wie de zorg en ondersteuning verleend wordt uiteenlopen voor de verschillende groepen.

Het beter bereiken van doelgroepen en aansluiten op bestaande inzet

Om de groepen die een hoger risico lopen op een seksuele gezondheidsachterstand beter te bereiken is het nodig dat diverse professionals (waaronder voornamelijk eerstelijns zorgprofessionals) bepaalde (basis) zorg en ondersteuning voor seksuele gezondheid kunnen verlenen én goed kunnen doorverwijzen indien dit nodig is.

Samenwerking met mensen uit de doelgroepen zelf (in de vorm van diversiteit in het team (zorg)professionals of samenwerking met sleutelpersonen of ervaringsdeskundigen) kan ook helpend zijn in het bereiken van de doelgroepen.

Ook kan er ingezet worden op meer en beter vindbare online informatie ten behoeve van zorg en ondersteuning voor seksuele gezondheid. De informatie moet in eenvoudige taal zijn, in verschillende talen beschikbaar zijn, en meer visueel aangeboden worden. Hiernaast kunnen de opties om een afspraak te maken laagdrempeliger en flexibeler gemaakt worden, bijvoorbeeld door middel van het aanbieden van verschillende contactopties (telefonisch, online, mail) en inloopspreekuren.

Om een aantal doelgroepen beter te kunnen bereiken is het belangrijk dat anonieme zorg (zorg waarbij het burgerservicenummer niet doorgegeven wordt) mogelijk is.

Om doelgroepen te kunnen bereiken die op eigen initiatief niet snel bij (zorg)professionals komen is meer outreachend werken nodig, zoals naar scholen, asielzoekerscentra, of evenementen gaan. Ook kan het helpen om meer zorg en ondersteuning voor seksuele gezondheid te vergoeden, zoals een jaarlijkse soa-test, anticonceptie, en een aantal consulten bij een seksuoloog of consulent seksuele gezondheid. Omdat de groepen die een risico lopen op een seksuele gezondheidsachterstand (in ieder geval gedeeltelijk) overlappen met de groepen die gezondheidsachterstanden op andere domeinen hebben, zoals fysieke of mentale gezondheid, is het nuttig en kosteneffectief om aan te sluiten bij al bestaande inzet en interventies op het tegengaan van gezondheidsachterstanden.

Aanbevelingen

Om doelgroepen beter te kunnen bereiken met zorg en ondersteuning voor seksuele gezondheid, en deze zorg en ondersteuning beter aan te laten sluiten bij hun behoeften zijn de volgende aanbevelingen gedaan:

1. meer aandacht voor seksuele gezondheid in de scholing van (eerstelijns) zorgprofessionals;
2. meer samenwerking tussen (zorg)professionals, organisaties en instellingen;
3. meer samenwerking met mensen uit de doelgroep;
4. het opzetten (en bijhouden) van een Sociale Kaart voor seksuele gezondheidszorg en –ondersteuning;
5. meer outreachend werken; en
6. vergoeding van kosten voor meer seksuele gezondheidszorg en –ondersteuning. Het bewerkstelligen van deze aanbevelingen zou de seksuele gezondheidsverschillen tussen groepen kunnen verkleinen.

–

[1] Er kan sprake zijn van de aanwezigheid van ziekte, disfunctie of een verstoorde ontwikkeling gerelateerd aan seksuele gezondheid. Ook kan er een gebrek zijn aan seksuele kennis, vaardigheden en autonomie, een positieve en respectvolle benadering van seksualiteit en seksuele relaties, en/of de mogelijkheid om plezierige en veilige seksuele ervaringen op te doen vrij van dwang, discriminatie en geweld. De seksuele rechten van personen, zoals recht op privacy, en toegang tot betrouwbare informatie, zorg en ondersteuning op het gebied van seksuele gezondheid, worden hierbij onvoldoende gerespecteerd, beschermd en nageleefd.

Title
Seksuele gezondheidsverschillen in Nederland verkleinen

Subtitle
Behoeften van en zorg en ondersteuning voor groepen met een risico op een seksuele gezondheidsachterstand

Institution
Applied Social Psychology | Maastricht University

Authors

• Pascalle Heijligenberg (ORCID) – Maastricht University (ROR)
• Hanne Zimmermann (ORCID) – Maastricht University (ROR)
• Karlijn Massar (ORCID) – Maastricht University (ROR)
• Kai J. Jonas (ORCID) – Maastricht University (ROR)
• Lucas Barnett (ORCID) – Maastricht University (ROR)
• Karen Schelleman-Offermans (ORCID) – Maastricht University (ROR)  

DOI (digital version)
https://doi.org/10.26481/mup.rep.aps.2501

Copyright and licensing
© 2025 Applied Social Psychology | Maastricht University – CC BY
The content of this work is licensed under a Creative Commons BY 4.0 International License.

Access to this publication 

• Flipbook (read online)
• PDF (download)

Publication Type and Language
Report – Dutch – Version 1

Publication date
12 March 2025

Subject
Seksuele Gezondheid, Gezondheidsverschillen | Sexual Health, Health Disparities

Keywords
seksuele gezondheid, gezondheidsverschillen, zorg, ondersteuning, preventie, bereik, outreach | sexual health, health disparities, care, support, prevention, reach, outreach

Related works (translations)

Citation for this work
Heijligenberg, P., Zimmermann, H., Massar, K., Jonas, K., Barnett, L., Schelleman-Offermans, K. (2025). Seksuele gezondheidsverschillen in Nederland verkleinen. Maastricht University Press. https://doi.org/10.26481/mup.rep.aps.2501

Overview of total views and downloads. Statistics are updated monthly

• Page views:
• Online report views: 
• Report downloads: 

Last update: 06.03.2024